Shahristānī’s Method of Using Ḥadīth in Mafātīh al-Asrār

Yaşadığı dönemin önde gelen âlimlerinden ve yöneticilerinden olan Şehristânî birçok alanda eser yazmıştır. Buna rağmen kelam mezhepler tarihi kimliğiyle olduğu kadar tefsir hadis hüviyeti ile şöhret bulmamıştır. Bu durum klasik literatürde onun müfessir muhaddis kimliğinden fazla söz edilmemiş olmasından kaynaklanmaktadır. İslam’ın ikinci ana kaynağını oluşturan ilminden, başta müfessirler olmak üzere pek çok çalışma yapan âlimler faydalanmaktadırlar. Müfessir âyetleri açıklarken, fakîh hüküm istinbât ederken, kelamcılar inanç esaslarını dilci dil kurallarına örnekler getirirken hadislerden yararlanmaktadır. Tefsirciler, açıklarken hadislere müracaat etmenin önemin farkındadırlar. Nitekim türü ne olursa olsun hemen bütün kitaplarında rivayetleri yer almaktadır. doğrultuda her gibi de âyetlerin açıklanmasına yardımcı rivayetlere tefsirinde vermeye gayret göstermektedir. Te’lifleri incelendiğinde ilmiyle ilgili hiçbir yazmadığı görülmektedir. Bu, fikir düşüncelerini daha kelâm, felsefe, dinler meseleleri üzerinde yoğunlaştırmasından Mefâtîhu’l-esrâr ismini taşıyan tefsirinin diğer İslâmî ilimlerle birlikte alanını da ilgilendiren yönü bulunmaktadır. Tefsir metodolojisinde serdedilen rivayet, dirâyet işrârî metodunun özelliğini eserinde mezceden Şehristânî, kitabında kendisine has bir yöntem izlemektedir. Âyetleri yaşadığı asırdaki mevcut kaynaklardan, sebeb-i nüzûl, âyetler arası münasebet, kıssa, fıkıh, kıraat, nahiv, lügat meâni açısından yararlanarak görüşler aktardıktan sonra derin boyutlarını esrâr başlıklarında açıklamaktadır. Âyet hadisleri; imân-küfür, mü’min-kâfir, zâhir-bâtın çift yönlü olarak izah etmektedir. O, âyet hadislerin yanı sıra âlimin görüşünden Görüş sahiplerinin kimi zaman tek vermekte onların yerine grup sahâbî, Kur’ân ehli, ümmetin âlimleri, bazı “şöyle dedi” ifadeler kullanmaktadır. Düşüncesine uygun sahih hasen, zayıf kaynakları tespit edilemeyen çokça hadisi aktarmaktadır. Ancak kullandığı rivayetlerin sıhhatiyle değerlendirmede bulunmadığı nadir belirtmektedir. Ayrıca herhangi kaynak belirtmeden hukiye, ruviye meçhul kalıplarla vermektedir. eserleri yapılan akademik çalışmalara bakıldığında hadisçi kimliğini öne çıkaran çalışmaların neredeyse hiç yapılmadığı Dolayısıyla Şehristânî’nin Mefâtîhu’l-esrâr’da kullanma yöntemi özelinde çalışmanın yapılmamış olması, konunun esaslı şekilde ele alınmasını gerekli kılmaktadır. Zira görüşlerini temellendirmek için epistemolojik açıdan değeri görüşlerinin muteber olup olmamasını etkilemektedir. kapsamda hadisleri işlerken, izlediğinden temel sorusu, “Şehristânî’nin Mefâtîhü’l-Esrâr’da yorumlama nasıldır?” şeklindedir. Bunu ortaya koymak “eserde kullanılan nelerdir?” kullanmış hadisler sıhhat bakımından sorulara yanıt aranmaya çalışılmaktadır. çalışmada, konusu eserinden eşliğinde kaynakları, edildikten yönüne değinilmektedir. Bunların sonucunda müfessirin hadise ilgi vukufiyeti, yöntemi, ilmi kuvvetli yönleri genel değerlendirmeyle konulmakta konuyla okuyucuya tekliflerde bulunulmaktadır. Son tahlilde Mefâtîhu’l-esrâr’dan hareketle hadiste mütesâhil kategorisinde aldığını söylemek mümkündür.